Về bộ phim tài liệu 'Hoàng đế Quang Trung - Bước ra từ lịch sử'

Năm nào cũng vậy, cứ đúng mùng 5 Tết người người đổ về dự lễ hội Gò Đống Đa - kỷ niệm chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa, sự kiện gắn với chiến công hiển hách của người anh hùng áo vải Quang Trung đại phá quân Thanh vào mùa xuân Kỷ Dậu 1789.

Đặc biệt năm nay, từ mùng 1 đến mùng 5 Tết Nguyên đán Mậu Tuất 2018, VTV 1 đã chiếu một series phim tài liệu “Hoàng đế Quang Trung - Bước ra từ lịch sử”.

Trước nay, hầu như ai cũng biết Quang Trung Nguyễn Huệ là một thiên tài quân sự, điều binh khiển tướng thần kỳ nhưng qua bộ phim này còn toát lên ông còn là một nhà chính trị, nhà ngoại giao kiệt xuất. Thông điệp chuyển tải của bộ phim là những tư tưởng lớn vượt tầm thời đại của Hoàng đế Quang Trung trên nhiều lĩnh vực mà đến nay vẫn còn nguyên giá trị qua 5 phần gồm:
1. Lấy dân làm gốc.
2. Cải cách xã hội.
3. Cầu hiền và trọng dụng nhân tài.
4. Chiến lược xây dựng quốc gia biển.
5. Chính sách mở cửa hội nhập quốc tế.

Xin tóm tắt một số nội dung chính như sau:
Thứ nhất, lấy dân làm gốc

Xuất thân từ nông dân, Nguyễn Huệ và anh em Tây Sơn hiểu rõ thế nào là “lấy dân làm gốc”. Từ buổi đầu khởi nghĩa, với mục đích hướng tới lợi ích người nông dân họ đã tạo dựng được niềm tin và được người dân ủng hộ, đi theo. Chỉ trong vòng 5 năm đã làm chủ một vùng rộng lớn từ Quảng Nam đến Bình Thuận và toàn bộ Gia Định.

Trong suốt 14 năm từ khi khởi nghiệp, quân Tây Sơn đã giành được nhiều chiến công lớn nhưng vang dội nhất phải kể đến trận Rạch Gầm - Xoài Mút 1785: chỉ trong 1 ngày, quân Tây Sơn đã tiêu diệt toàn bộ quân Xiêm liên kết với Nguyễn Ánh gồm 20,000 thủy binh, 300 chiến thuyền, giành toàn bộ quyền kiểm soát Đàng trong. Ngoài tài năng quân sự phi thường, Nguyễn Huệ đã thành công trong việc nắm bắt, đánh giá đúng lòng dân, biết tập hợp và huy động sức dân hỗ trợ cho quân đội của mình. Ông hiểu rõ chỗ ẩn náu kín đáo nhất của quân đội không phải là hầm sâu mà chính là lòng dân. Làm nên chiến thắng này là sự kết hợp sức mạnh Tây Sơn và người dân Gia Định. Người dân Đàng Trong đã có niềm tin và cái nhìn khác về Tây Sơn - mà trước đó Nguyễn Ánh tuyên truyền là “giặc cỏ”.

Bên cạnh đó, ở Đàng Ngoài, Tây Sơn phải đối mặt với 29 vạn quân Thanh do triều Lê cầu viện đã vào tới Thăng Long. Để chính danh, ngày 25/11 năm Mậu Thân 1788, Nguyễn Huệ cho lập đàn Nam Giao ở núi Bân - Phú Xuân làm lễ tế trời đất, tuyên bố lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu Quang Trung - nghĩa là ánh sáng ở trung tâm. Với mục tiêu bảo vệ độc lập dân tộc, đi đến đâu Tây Sơn cũng được nhân dân ủng hộ. Trong cuộc hành quân thần tốc ra Bắc, Nguyễn Huệ vừa đi vừa tuyển quân, vừa tập trận. Chưa đầy một tháng, quân Tây Sơn đã từ Phú Xuân ra tới Ngọc Hồi, với đội quân ngày càng mạnh. Chỉ trong 5 ngày đã đánh tan 29 vạn quân Thanh và bọn chư hầu Lê Chiêu Thống, làm chủ kinh thành Thăng Long.

Có thể nói, nhà Tây Sơn được nhân dân khắp các miền ủng hộ nên làm việc gì cũng thành công.

Thứ hai, tư tưởng cải cách xã hội

Về tư duy đổi mới giáo dục, Quang Trung có tư tưởng nhìn xa trông rộng "Dựng nước lấy học làm đầu". Chiếu Lập học nêu “Việc học phải bắt đầu từ cấp xã trở lên... ”. Lần đầu tiên trong lịch sử chế độ phong kiến, xã thôn có trường công lập.

Khác với các triều đại trước đều dùng chữ Hán trong các văn bản chính thức, thời Quang Trung chữ Nôm được đề cao, trở thành chữ viết của quốc gia, được dùng trong văn bản nhà nước (chiếu chỉ, mệnh lệnh), ra đề và làm bài thi, … Đó là lòng tự tôn dân tộc trong văn hóa nhằm dần thoát ly sự lệ thuộc vào văn tự nước ngoài.

Năm 1791, Quang Trung lập Sùng Chính Viện, thỉnh La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp làm Viện trưởng. Công việc chính của Viện là dịch những tác phẩm có giá trị về đạo đức và văn chương từ chữ Hán ra chữ Nôm để phổ biến trong toàn quốc.

Bên cạnh đó Hoàng đế Quang Trung còn ban hành một số cải cách trong quản lý xã hội như việc phát thẻ kim bài để kiểm tra an ninh; bài trừ mê tín dị đoan; chấn chỉnh việc tu hành, chỗ thờ Phật phải tôn nghiêm; đề cao Nho giáo nhưng vẫn cho phép tự do tôn giáo.

Về chính sách phát triển kinh tế, bắt đầu từ nông nghiệp: Phân phối đất đai cho nông dân nghèo đi kèm với chính sách thuế đơn giản với thuế ruộng là chính; giảm nhiều loại thuế cho dân....

Thứ ba, cầu hiền và trọng dụng nhân tài

Nhận thức rõ vai trò của tri thức trong công cuộc xây dựng đất nước, vua Quang Trung đã dần dần để các văn thần nắm các chức vụ chủ chốt trong bộ máy chính quyền. Chỉ trong 4 năm trị vì (1788-1792), vua Quang Trung đã có một loạt chính sách tuyển chọn nhân tài, ban bố 4 chiếu chỉ quan trọng hướng đến việc lựa chọn người tài làm nền tảng của triều Tây Sơn là Chiếu cầu hiền, Chiếu Dụ các quan văn võ triều Lê, Chiếu Lập học và Chiếu Mở khoa thi. Việc làm cấp thiết của vua Quang Trung là tổ chức kỳ thi hương đầu tiên ở Nghệ An để tuyển chọn nhân tài do Nguyễn Thiếp làm chánh chủ khảo.

Chiếu Cầu hiền viết: “Dựng nước lấy học làm đầu, trị nước chọn nhân tài làm gốc… Trẫm buổi đầu dựng nghiệp, tôn trọng sự học, lưu tâm yêu mến kẻ sĩ…”.

Chính sách cầu hiền của vua Quang Trung được sự hưởng ứng của nhiều sĩ phu yêu nước có tư tưởng tích cực trong xã hội đương thời. Thái độ tôn trọng việc học, yêu mến nhân tài, sự chân thành của Quang Trung đã thu phục được những bậc hiền tài lỗi lạc đương thời như: Nguyễn Thiếp, Phan Huy Ích, Ngô Văn Sở, Ngô Thì Nhậm, Đoàn Nguyễn Tuấn, Vũ Huy Tấn, Nguyễn Thế Lịch…...; bên cạnh đó là các võ tướng tài ba như: Ngô Văn Sở, Phan Văn Lân, Trần Quang Diệu, Vũ Văn Dũng (Võ Văn Dũng)…

Có những người là văn thần, võ tướng của cựu trào, thấm nhuần tư tưởng: "Trung thần bất sự nhị quân", nhưng họ về với Quang Trung vì thấy ở ông một tấm lòng thành chiêu hiền đãi sĩ, thật lòng muốn xây dựng đất nước, chăm lo cho trăm họ.
https://farm5.staticflickr.com/4625/...c929bc78_b.jpg

Đền thờ vua Quang Trung ở núi Quyết

Nguồn ảnh: Internet


(Còn nữa)

/
Thứ tư, chiến lược xây dựng quốc gia biển

Nước ta có đặc điểm bờ biển dài dọc theo đất nước. Biển đảo nằm trong vùng giao điểm luồng hàng hải từ đông sang tây, từ nam lên bắc nên hội tụ nhiều thuận lợi cho giao thương, khai thác kinh tế biển, hội nhập về kinh tế, văn hóa. Do vậy, đối với thời đại nào biển đảo vẫn luôn giữ vị trí chính trị quan trọng.

Là tướng xuất thân vùng núi nhưng Quang Trung lại sử dụng thủy binh chiến đấu bằng đường biển rất tài tình. Đó là trận đánh thành Phú Yên (1773) khi bị Chúa Trịnh và Chúa Nguyễn tấn công cả 2 đầu, ông đã chỉ huy tấn công bằng cả đường bộ và đường thủy tạo thế gọng kìm. Trận Rạch Gầm - Xoài Mút (1785) đánh quân Xiêm; là nhiều lần quân Tây Sơn vượt biển từ Quy Nhơn vào Gia Định tấn công lực lượng cát cứ của Chúa Nguyễn. Năm 1786 khi ra Bắc diệt Trịnh, Quang Trung chỉ huy 400 chiến thuyền đi đường biển, tập kết ở Vị Hoàng để đánh vào Thăng Long. Trong chiến dịch đánh quân Thanh 1789, Quang Trung đã xây dựng được phòng tuyến thủy bộ liên hoàn Tam Điệp, Biện Sơn làm bàn đạp cho 3 đạo quân tấn công và bao vây địch.

Nhận rõ vai trò biển đảo đặc biệt quan trọng với an ninh đất nước nên Quang Trung đã sớm triển khai và thực thi chiến lược bảo vệ và khai thác biển, thể hiện trên các hoạt động:

• bảo vệ, mở rộng chủ quyền khai thác, phát triển kinh tế ở các vùng biển đảo;
• xây dựng và phát triển lực lượng thủy quân, hải quân: tổ chức các hải đội Hoàng Sa và Bắc Hải với chức năng bảo vệ và khai thác vùng quần đảo giữa biển Đông.
• chiếm những hải đảo giao dịch quốc tế quan trọng để tiếp cận kỹ thuật tiên tiên phục vụ phát triển hải quân.

Trải bao năm, tư duy và tầm nhìn về biển của Hoàng đế Quang Trung vẫn còn nguyên giá trị.

Thành tựu vĩ đại của triều đại Tây Sơn là đã bước đầu thống nhất được đất nước sau nhiều thế kỷ bị chia cắt. Đây cũng là lần đầu tiên toàn bộ đường bờ biển chạy dài từ Vịnh Bắc Bộ đến Vịnh Thái Lan với hàng nghìn hòn đảo ven bờ cùng các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa ngoài Biển Đông đã thuộc về quyền kiểm soát của Hoàng đế Quang Trung.

Thứ năm, chính sách mở cửa hội nhập quốc tế

Năm 1789, ngay sau khi đại thắng quân Thanh, thống nhất đất nước, Quang Trung đã có tư duy hội nhập rất mở và chính sách ngoại giao thể hiện một tầm nhìn xa và cực kỳ sâu sắc.

Việc đầu tiên là ông tìm mọi cách giải quyết mối quan hệ bang giao chính trị nhanh chóng nhất để phục vụ phát triển kinh tế xã hội cho người dân. Chỉ 6 tháng sau Đại Việt và nhà Thanh đã thông sứ bộ, nhiều cửa khẩu được mở ra và hàng hóa 2 bên đã được thông thương. Bên cạnh đó các chính sách phục hồi và phát triển cả 3 lĩnh vực: nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp (nông dân được trả ruộng để sản xuất, tiểu thương được buôn bán tự do, các làng nghề được khôi phục để phát triển kinh tế tại chỗ) đã tạo thế vững chãi cho nền kinh tế. Có nhà nghiên cứu đã cho rằng thời kỳ này nền kinh tế được khôi phục và phát triển ngang bằng Nhật Bản đương thời.

Về tư tưởng kinh tế mang tính đột phá, Quang Trung đã tạo ra sự chuyển biến rõ nét, tiến bộ, xóa bỏ chính sách ức thương của các triều đại quân chủ trước đó. Ông khuyến khích nhân dân buôn bán, giao thương với nước ngoài. Các thương nhân nước ngoài cho rằng Quang Trung đã thành lập một nền chính trị hoàn toàn mới, làm thay đổi bộ mặt xã hội thông qua các hoạt động kinh tế của người dân. Sự thay đổi cách điều hành nền kinh tế dựa trên sự hỗ trợ tối đa cho người dân bằng chính sách trọng thương đã giúp nền kinh tế bị sa sút trong hàng trăm năm chia cắt giờ được hồi phục nhanh chóng. Đặc biệt nhiều loại thuế được bãi bỏ, miễn giảm đã tạo ra sự cạnh tranh của hàng hóa khi giao thương với nước ngoài.

Quang Trung cho người sang thương thảo với nhà Thanh, mở thương điếm ở Quảng Châu để thương nhân Việt đưa hàng hóa vào sâu thị trường Trung Hoa rộng lớn. Trong nước, ông cho mở hội quán ở Hội An làm nơi giao dịch của thương nhân người Hoa, người Nhật và người phương Tây. Một thời kỳ nhà buôn được tạo điều kiện thuận lợi nhất đã diễn ra dưới thời Quang Trung.

Đi liền với hội nhập kinh tế, phát triển giao thương quốc tế là hội nhập về văn hóa, trong đó rõ nét nhất là tôn giáo. Quang Trung tôn sùng đạo Nho nhưng lại cởi mở với tôn giáo khác. Dưới thời Tây Sơn, nhân dân được tự do tín ngưỡng. Các đạo khác được tự do truyền bá, không bị ngăn cấm.

Thời kỳ này là giai đoạn ngoại giao thắng lợi, vàng son nhất lịch sử nước ta. Quang Trung thể hiện vừa khôn khéo, mềm dẻo nhưng cũng rất cứng rắn đã lấn át, thậm chí đưa ra nhiều yêu sách với Trung Hoa. Vì khiếp uy Quang Trung, vua Càn Long - vị vua anh minh và cao ngạo nhà Đại Thanh đã phải quyết định đình chỉ việc động binh trả thù; bãi bỏ lệ cống người vàng; sắc phong cho vua Quang Trung, thừa nhận nước Nam là nước văn hiến ngang hàng với Trung Hoa; thuận gả con gái cho vua Quang Trung và lấy tỉnh Quảng Tây làm của hồi môn; chấm dứt vĩnh viễn họa xâm lăng của triều đình Mãn Thanh với Việt Nam.

https://farm5.staticflickr.com/4665/...f250e5ed_z.jpgT

Tượng Hoàng đế Quang Trung tại Bảo tàng Quang Trung ở Bình Định
Ảnh: Internet

Có thể nói, Tây Sơn là triều đại ngắn ngủi nhất trong lịch sử Việt Nam nhưng để lại nhiều dấu ấn với việc lật đổ 2 tập đoàn phong kiến cát cứ Trịnh - Nguyễn, thống nhất đất nước; đánh tan 2 giặc ngoại xâm là quân Xiêm và quân Thanh, khẳng định và giữ vững chủ quyền quốc gia; phát triển đất nước toàn diện trên nhiều lĩnh vực.

Lịch sử đã khép lại nhưng tư duy và tầm nhìn của Hoàng đế Quang Trung là bài học quý để các thế hệ sau nối tiếp. Tiếc thay, Hoàng đế Quang Trung đột ngột băng hà khi các chính sách đổi mới, tiến bộ đang dang dở, nhiều hoài bão lớn lao của ông còn chưa kịp thực hiện. Nghe tin dữ, Vũ Văn Dũng lúc đó đang cầm đầu phái bộ ở Bắc Kinh đã ngã ra chết giấc, sau đó làm bài thơ khóc vua như sau:

Năm năm dựng nghiệp tự thân Rồng
Thời trước, thời sau khó sánh cùng
Trời để vua ta thêm chục tuổi
Anh hào Ðường, Tống hết khoe hùng.

Đến năm 1802, triều đại Tây Sơn sụp đổ, để lại cho đời sau bao tiếc nuối với câu hỏi đau đáu: “Nếu Quang Trung không mất sớm, những tư tưởng, chính sách của ông sẽ đưa đất nước đến đâu ???”

Và hơn 200 năm sau, xuân Mậu Tuất 2018, khí lành ùa về khắp nơi trên đất nước Việt Nam. Phải chăng vận nước đã đến, đất nước ta, dân tộc ta sẽ vươn lên, hùng mạnh về mọi mặt ….. để viết tiếp những ước vọng năm xưa của người anh hùng dân tộc Quang Trung:

Ta ra đi chưa xong nhiệm vụ
Còn các ngươi liệu có hoàn thành
Nếu mai sau có gặp việc chẳng lành
Nhớ ghi dạ để kiếp sau làm tiếp

/