Tìm hiểu về CHIÊU VĂN VƯƠNG TRẦN NHẬT DUẬT
.
Trong hàng ngũ tướng lĩnh kiệt xuất của vương triều Trần góp phần tạo nên các chiến công lừng lẫy trong lịch sử dân tộc, Thượng tướng Trần Nhật Duật (1255-1330) được biết đến như một vị danh tướng độc đáo và đặc sắc bậc nhất.
1. Về thân mẫu của Trần Nhật Duật và chuyện đồng tử giáng sinh.
Theo bản thần tích ở đền thờ thôn Miễu ở xã Mạt Lăng, huyện Tây Chân, phủ Thiên Trường (nay thuộc Nam Trực, Nam Định), có ghi lại những chi tiết về người mẹ của Trần Nhật Duật như sau:
Vào năm Kỷ Hợi (1239), trong một lần Vua Trần Thái Tông đi tuần du đến phủ Thiên Trường, khi xa giá dừng lại ở làng Miễu. Nghe tin Vua đến, dân trong vùng đem lễ vật tới dâng để tỏ lòng thành kính. Nhà vua hỏi chuyện mùa vụ, nông trang của dân làng. Người được cử ra trả lời nhà vua lại là một cô gái trẻ, dáng yểu điểu, nhan sắc tuyệt trần, giỏi nghề canh cửu, chăm việc ruộng đồng, nổi tiếng trong vùng vừa đẹp người lại đẹp nết. Cô gái đó là Vũ Thị Vượng, còn gọi là Vượng Nương. Thấy cô gái trẻ ứng đối thông minh, hiểu biết sâu rộng, nhất là chuyện nghề nông, nên nhà vua rất quý mến. Ngay hôm sau, vua Trần Thái Tông đã cho làm lễ đón Vũ Thị Vượng về cung, lập cung phi thứ năm, hiệu là Vũ Phi.
Nhập cung đã hơn 10 năm, nhưng mãi mà Vũ Phi chưa sinh hạ được người con nào. Một hôm, Vũ phi tâu với nhà vua, xin được lập đàn cúng bách thần để cầu tự. Vua nghe xong hiểu được nỗi lòng của bà liền chuẩn y như lời tâu. Trải qua 21 ngày đêm cầu đảo, một đêm Vũ phi nằm mộng thấy một ngôi sao lớn từ trên không trung rơi thẳng xuống giường nằm của mình, từ đấy Vũ phi có mang, đến giờ Ngọ ngày mồng 10 tháng 4 năm Ất Mão (1255) bà sinh được một hoàng tử, dung mạo khác thường, được vua Trần Thái Tông đặt tên là Nhật Duật. Tương truyền rằng khi mới sinh, trên tay ông có bốn chữ "Chiêu Văn đồng tử" . Về sau vua Trần Thái Tông lấy đó mà phong hiệu cho ông là Chiêu Văn Vương.
Được mẹ hết lòng chăm sóc, nuôi dạy, Trần Nhật Duật từ nhỏ đã nổi tiếng là hoàng tử “hiếu học và sớm lộ thiên tri, ham thích hiểu biết”. Lớn lên ông trở thành một người thông minh, tính tình nhã nhặn lại rất đa tài, đủ cả cầm kỳ thi họa, thích âm nhạc diễn xướng, đặc biệt giỏi tiếng các dân tộc thiểu số và các nước lân bang.
2. Chiêu Văn Vương - Trần Nhật Duật là bậc kỳ tài về văn hóa và ngoại ngữ.
Nhờ sự miệt mài và khổ công trong học tập, rèn luyện mà tài năng của ông nở rộ trên nhiều lĩnh vực chính trị, quân sự. Đặc biệt là sự am hiểu sâu sắc về văn hóa, phong tục tập quán của nhiều dân tộc, đất nước láng giềng. Ông còn rất ham mê ngoại ngữ.
Để học tiếng Chăm, ông thường cưỡi voi đến thôn Bà Già ở phía Tây thành Thăng Long nơi có nhiều người Chiêm Thành sinh sống để nói chuyện (thôn này có từ hồi vua Lý Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành, bắt được người Chiêm về cho ở đấy). Còn khi muốn học tiếng Hán, ông thường hay đến chùa Tường Phù để nói chuyện với nhà sư người Tống. Rồi mỗi khi có người nước ngoài đến kinh thành, ông thường mời họ về nhà chơi. Nếu là người Tống thì ngồi ghế đối nhau đàm luận suốt ngày, là người Chiêm Thành hay các người các dân tộc khác thì đều theo quốc tục của họ mà tiếp đãi.
Chính bởi vậy, biết tiếng Tống và tiếng Chiêm Thành, Trần Nhật Duật chẳng những sử dụng thành thạo các ngôn ngữ ấy mà còn am hiểu nhiều mặt của các nước đó, kể cả phong tục tập quán của họ. Đối với các dân tộc trong nước, Nhật Duật không những hiểu tiếng mà còn hiểu cả tâm tư người khác.
Có rất nhiều câu chuyện kể về tài năng thu phục nhân tâm và hiểu biết của Trần Nhật Duật. Chả thế mà khi mới ngoài 20 tuổi, Trần Nhật Duật đã được vua trao quyền đặc trách những công việc liên quan đến dân tộc thiểu số. Nhờ thành thạo tiếng Tống mà có lần tiếp xúc với sứ thần triều Nguyên, Trần Nhật Duật say sưa nói chuyện suốt cả ngày. Quá đỗi ngạc nhiên, sứ thần nhà Nguyên khăng khăng cho rằng Trần Nhật Duật chính là người Hán, quê Chân Ðịnh (nay là Hà Bắc, Trung Quốc) sang làm quan bên Ðại Việt. Cũng nhờ hiểu người Tống, biết tiếng Tống mà Trần Nhật Duật đã có một đội quân người Tống quy tụ dưới cờ đại nghĩa, sát cánh cùng quân dân Ðại Việt chiến đấu chống quân Mông - Nguyên. Sự xuất hiện của nhiều thứ quân đã làm cho quân thù hoảng loạn, giúp ông chỉ huy đội quân hỗn hợp lập chiến công vang dội trong trận Hàm Tử trong cuộc chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ 2.
3. Nhà ngoại giao tài ba hay chuyện dẹp loạn không tốn một mũi tên.
Năm 1280, trong lúc nhà Nguyên đang sửa soạn quân xâm lược Đại Việt lần thứ hai, tù trưởng ở đạo Đà Giang (Tây Bắc ngày nay) là Trịnh Giác Mật nổi lên chống lại triều đình. Việc trước mắt là cần phải mau chóng dẹp ngay mối bất hòa trong nước. Người đảm đương trọng trách này không ai hơn Trần Nhật Duật. Vương tử trẻ tuổi dưới cờ hiệu "Trần thủ Đà Giang" làm lễ ra quân lên đường.
Khi Trần Nhật Duật dẫn quân tới đạo Đà Giang, Trịnh Giác Mật sai người đến quân doanh đưa thư nói: "Giác Mật không dám trái lệnh triều đình, nếu ân chúa dám một mình một ngựa mà đi đến thì Giác Mật xin hàng ngay". Trần Nhật Duật nhận lời, rồi đem theo năm, sáu tiểu đồng cùng đi. Các tướng can ngăn, ông thản nhiên nói: "Nếu y phản trắc thì triều đình sẽ có người khác đến, không cần phải lo".
Tới doanh trại địch không chút run sợ, Nhật Duật bình tĩnh đi giữa mấy vòng gươm giáo của đám lính mang sắc phúc kỳ dị cố ý uy hiếp tinh thần vị hoàng tử trẻ. Ở phía cuối 2 hàng lính, Trịnh Giác Mật đang đứng chờ sẵn. Đến nơi, tù trưởng chưa kịp mở lời Nhật Duật đã nói với hắn bằng chính ngôn ngữ và cư xử theo đúng phong tục của xứ Đà Giang: "Lũ tiểu đồng của ta đi đường thì nóng tai trái, đến đây thì nóng tai phải". Điều này đã khiến từ Giác Mật đến các đầu mục đều sững sờ, kinh ngạc trước sự am hiểu tiếng nói và tục lệ địa phương của Trần Nhật Duật.
Nhưng vẫn muốn thử thách thêm vị hoàng tử nhà Trần. Tù trưởng sai lính bưng mâm rượu lên rồi nheo mắt đầy thách thức, đưa tay mời. Chỉ có quả bầu cắt đôi sóng sánh rượu và đĩa thịt nai muối. Trần Nhật Duật không chút ngần ngại, tay cầm thịt ăn rồi vừa nhai vừa ngửa mặt, cầm bầu rượu từ từ dốc vào lỗ mũi hết sức thành thạo. Trịnh Giác Mật nhìn thấy thế vội thốt lên: "Chiêu Văn Vương là anh em với ta". Nhật Duật bèn đáp: "Chúng ta xưa nay vẫn là anh em", rồi gọi tiểu đồng đến gần, tự tay mở tráp, lấy ra những chiếc vòng bạc sáng lấp lánh, trao tận tay từng đầu mục đạo Đà Giang và chọn riêng cho tù trưởng Giác Mật một chiếc vòng lớn có lồng thêm một chiếc vuốt cọp.
Sau đó, Trịnh Giác Mật đem cả gia thuộc đến doanh trại của nhà Trần xin hàng. Mọi người thấy thế, ai cũng vui vẻ, kính phục. Khi về kinh, Trần Nhật Duật dẫn Giác Mật và cả gia đình của y theo vào yết kiến Trần Nhân Tông. Vua khen lắm, cho Giác mật và vợ con về, chỉ giữ lại một người con ở kinh sư. Trần Nhật Duật hết lòng thương yêu thương dạy dỗ con của Trịnh Giác Mật, lại xin phong tước cho, sau này cũng cho về nốt.
Sau này, dưới sự lãnh đạo của Trần Nhật Duật, các tù trưởng miền Tây Bắc luôn sát cánh cùng với toàn dân tham gia đánh thắng giặc Nguyên - Mông.
.
(Còn nữa)
Tìm hiểu về CHIÊU VĂN VƯƠNG TRẦN NHẬT DUẬT (Tiếp theo)
.
4. Trần Nhật Duật là bậc tướng kỳ tài của Trần Triều.
Chính sử chỉ chép kỹ biệt tài quân sự của ông trong chiến thắng Hàm Tử Quan (tháng 5/1285) nhưng trên thực tế tài cầm quân của ông đã sớm được thể hiện từ trước đó. Đặc biệt là tư duy quân sự mang tính chiến lược sâu sắc, một bộ óc quân sự phi thường phục vụ hết sức có hiệu quả trong các lần chiến thắng quân Nguyên - Mông.
Nhãn quan quân sự của Thượng tướng Trần Nhật Duật rất uyên thâm. Trong các lần kháng chiến chống quân Nguyên - Mông thứ hai và thứ ba ông đều có công lớn. Là vị danh tướng được nhân dân, đặc biệt là các tù trưởng vùng Tây Bắc yêu kính và ngưỡng mộ. Bởi vậy, ông thường xuyên được giao nhiệm vụ tác chiến với quân Nguyên - Mông ở địa bàn quen thuộc Tây Bắc.
Ông cầm quân rất nhàn nhã, ra trận thong dong, đôi khi còn đem theo cả dàn nhạc. Đặc biệt là việc dùng các đạo binh dân tộc thiểu số trong hiệp đồng tác chiến của ông hết sức hiệu quả. Ông đánh thủy đánh bộ đều giỏi, dụng binh như thần. Các tướng sĩ, kể cả một số bại tướng vong quốc nhà Tống như danh tướng Triệu Trung đều một lòng một dạ chiến đấu dưới ngọn cờ của Chiêu Văn Vương.
Trong hai lần thứ hai và thứ ba, quân Nguyên - Mông tràn sang thì hướng vu hồi thường được chúng xuất phát từ Vân Nam đánh xuống các tỉnh Tây Bắc vào Thu Vật (thuộc Yên Bái ngày nay) do những viên tướng lão luyện, dày dạn trận mạc cầm đầu. Trong khi hướng chính diện qua ải Nam Quan, Lạng Sơn, Chi Lăng, quân chủ lực Nguyên - Mông với khí thế triều dâng thác đổ do các tướng lĩnh khét tiếng A Lý Hải Nha, Nạp Tốc Lạt Đinh, Giảo Kỳ, Đường Ngột Đải, Lý Hằng, Lý Quán… phò thái tử Thoát Hoan tiến thẳng vào Thăng Long. Một hướng nữa theo đường biển Vân Đồn - Quảng Ninh (thường là chiến thuyền và thuyền lương) tiến công tạo thế gọng kìm. Vấn đề đặt ra là phải giải quyết tốt các bước tác chiến có tính sống còn nên việc điều các tướng lĩnh chặn giặc để lui binh chiến lược mà không đổ vỡ đại cục là hết sức quan trọng. Trong lần kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ hai, cũng là lần ác liệt nhất, Trần Nhật Duật được Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn điều lên mặt trận Tây Bắc, ông đã không phụ lòng tin của triều đình và Quốc công Tiết chế.
Ông rất hiểu tình thế ngàn cân treo sợi tóc của triều đình và những lo lắng khôn cùng của Trần Quốc Tuấn. Gánh trọng trách trấn nhậm vùng Tây Bắc, Trần Nhật Duật hiểu được rồi đây cuộc chiến sẽ hết sức khốc liệt, các mặt trận chính sẽ bị vỡ trước sức mạnh ban đầu không thể cản được của đế chế Nguyên - Mông. Nhưng việc quan trọng có tính quyết định là phải bảo toàn được lực lượng, phải che giấu được ý đồ chiến lược của ta mà không mất đi sĩ khí đánh giặc, nuôi dưỡng lòng dân, không khiếp sợ để tạo cơ hội phản công sau này. Trong tác chiến với cánh quân của địch tràn vào hướng Tây Bắc, Trần Nhật Duật đã bảo toàn được lực lượng, từng bước lui binh chiến thuật về Bạch Hạc (Việt Trì ngày nay), làm lễ tuyên thệ nâng cao sĩ khí, nắm vững ý đồ tác chiến toàn cục và đặc biệt là luôn tin tưởng vào sự tất thắng của đội quân chính nghĩa.
Trong chiến công lừng lẫy Hàm Tử (nay thuộc huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên) ông là người được giao tổng chỉ huy trận đánh với sự tin tưởng tuyệt đối của hai vua và Trần Quốc Tuấn đánh thắng địch mạnh tạo đà cho chuỗi chiến thắng tiếp theo đuổi giặc Bắc ôm đầu máu ra khỏi biên giới Đại Việt.
Cần phải có một trận đánh mang tính đột phá để thay đổi cục diện chiến trường trước khi tiến hành tổng phản công, trọng trách này đã được hai vua Trần và Hưng Đạo Vương trao cho Trần Nhật Duật. Nhận mệnh lệnh lên đường, Trần Nhật Duật ngả cờ im trống lặng lẽ tiến quân. Bộ phận tiền quân đi trước thu gom các chiến thuyền được dấu trong dân. Khí giới, quân nhu, lực lượng được bổ sung, huy động từ trong dân. Lúc lệnh lên đường chỉ có hơn một vạn quân nhưng khi đến Hàm Tử thì đội quân của Trần Nhật Duật đã lên tới trên năm vạn người với gần bốn trăm thuyền chiến lớn nhỏ. Chiêu Văn vương vô cùng xúc động trỏ xuống lòng sông mà thề rằng: "Ta sẽ đại phá địch ở khúc sông này. Thề sống chết với giặc ở đây. Các ngươi hãy nhớ lấy". Tiếng hô sát Thát vang rền rờn rợn mặt sông. Đội Tống binh của tướng Triệu Trung nhận lệnh tiên phong đánh địch. Cũng chính lúc ấy, tin báo về toàn bộ hải thuyền của Toa Đô đang tiến đến gần và bọn chúng vẫn chưa biết đại quân ta sẵn sàng nghênh chiến. Bình tĩnh chờ cho đoàn thuyền nặng nề của Toa Đô tiến hẳn vào trận địa, Trần Nhật Duật mới cho nổ pháo lệnh và trút đại bác lên thuyền địch. Quá bất ngờ, quân Toa Đô lúng túng kinh hãi, không hiểu quân nhà Trần ở đâu như từ trên trời rơi xuống, dưới lòng sông chui lên, nhan nhản trút bão lửa xuống đầu chúng. Càng kinh hãi hơn khi sau những loạt đại bác là một đoàn quân Tống, quần áo Tống, cờ hiệu Tống ào ạt, vun vút trên những thuyền nhỏ lăn xả vào soái thuyền Toa Đô. Quân ta càng đánh càng hăng, giặc càng đánh càng núng thế.
Trong lúc quân của Toa Đô thập phần nguy ngập, thì Ô Mã Nhi kịp đến viện trợ. Đã có tính toán từ trước, Trần Nhật Duật tung đội quân do hổ tướng Nguyễn Khoái dẫn đầu xông thẳng vào đoàn quân cứu viện của Ô Mã Nhi với khí thế không gì cản nổi. Trận đánh ngày càng ác liệt, tỷ lệ quân số ta và địch sít soát nhau nhưng ta dần thắng thế vì lòng quân mỗi lúc một hăng và dân binh ùn ùn kéo đến tiếp viện. Kết thúc trận đánh, ta tiêu diệt và bắt sống địch ước chừng hơn ba vạn, chiến thuyền gần hai trăm, binh khí chất cao như một ngọn đồi, Toa Đô và Ô Mã Nhi phải bỏ quân lính chạy tháo thân, gây nên một thảm cảnh kinh hoàng cũng là tiền đề cho những chuỗi thất bại kế tiếp của quân Nguyên – Mông trên chiến trường Đại Việt.
Trần Nhật Duật có trên năm mươi năm làm tướng và giữ những trọng trách của triều đình liên tiếp năm triều vua: Trần Thánh Tông; Trần Nhân Tông; Trần Anh Tông; Trần Minh Tông; Trần Hiến Tông, lập nhiều công lao to lớn. Bản thân ông là một tấm gương sáng về tài trị quốc và đánh giặc, một nền tảng quan trọng về nghệ thuật quân sự Việt Nam, một người hiền có nhiều công trạng trong gây dựng, phát triển các sắc màu văn hóa Đại Việt về văn học, âm nhạc, ngôn ngữ. Nhiều thành tựu về âm nhạc, múa hát dân tộc đến hôm nay vẫn còn mang dấu ấn sáng tác của ông. Năm 1302, ông được phong Quốc công Thái úy. Năm 1324, được phong Tả thánh Thái sư. Ông mất năm 1330, thọ 76 tuổi, một tuổi thọ được cho là cực hiếm đối với thời bấy giờ cho thấy sự tráng kiện về tinh thần và thể chất được rèn luyện nghiêm ngặt của ông. Sau khi mất ông đã được nhân dân lập đền thờ ở nhiều nơi. Còn hiện nay theo tôi được biết, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật đang đảm nhận một vị trí quan trọng trong chính quyền tâm linh của Đại Việt./.
.
.
