Những điều ít biết về triều đại nhà Mạc
Trong lịch sử phong kiến Việt Nam, nhà Mạc nắm triều chính chỉ có 66 năm (1527-1593) nhưng đã để lại nhiều dấu ấn và chứng tích lịch sử oanh liệt trên một dải vùng duyên hải Bắc bộ. Dương Kinh (Hải Phòng) được xem là kinh đô đầu tiên của người dân vùng biển do nhà Mạc dựng nên.
Thái tổ Mạc Đăng Dung - người sáng lập ra vương triều Mạc sinh năm 1483 tại làng Cổ Trai. Ông thuộc dòng dõi Mạc Hiển Tích, cháu 7 đời của Trạng Mạc Đĩnh Chi, quê ở Chí Linh (Hải Dương) là những danh nho đời Trần. Mạc Đăng Dung nhà nghèo, nhưng có sức khỏe, võ nghệ đảm lược. Đời vua Lê Uy Mục, ông thi võ trúng tuyển vào quân túc vệ chuyên bảo vệ hoàng cung. Hơn 20 năm phục vụ dưới 4 triều vua Lê, lập nhiều công trạng, ông được thăng đến chức đô đốc, tước Vũ Xuyên Hầu, được dự bàn triều chính từ năm 1511, rồi giữ chức Tiết chế 13 đạo quân thủy, lục, nắm quyền chỉ huy binh mã cả nước. Năm 1527, Mạc Đăng Dung được thăng tước Thái Sư rồi ép Lê Cung Hoàng nhường ngôi cho mình. Sau gần 3 năm làm vua, Mạc Đăng Dung lui về Dương Kinh ở ẩn, trao lại ngôi báu cho con trưởng Mạc Đăng Doanh nhưng vẫn ngầm chỉ đạo việc triều chính.
Thời gian các vị vua nhà Mạc trị vì:
+ Thái Tổ Mạc Đăng Dung trị vì từ 1527 – 1529.
+ Mạc Thái Tông - Mạc Đăng Doanh trị vì từ 1530 – 1540
+ Mạc Hiến Tông - Mạc Phú Hải trị vì từ 1540 – 1546
+ Mạc Tuyên Tông - Mạc Phúc Nguyên trị vì từ 1546 – 1561
+ Thuần Phúc Đế - Mạc Mậu Hợp trị vì từ 1562 – 1592
+ Vũ An vương - Mạc Toàn trị vì từ 1592 - 1593
Nếu so sánh với bối cảnh nhà Hậu Lê suy thoái, triều chính rối ren đánh giết lẫn nhau: “Các vua quỷ Uy Mục đế, vua lợn Tương Dực đế và Chiêu Tông đều không đủ năng lực cầm quyền” (trích đại Nam thập lục), các quyền thần họ Trịnh, họ Nguyễn đều chứa chấp mưu đồ riêng, nông dân đói kém nổi dậy khởi nghĩa khắp nơi. Mạc Đăng Dung đã xuất hiện trong bối cảnh đó và chỉ trong chưa đầy 10 năm ông đã dẹp yên tình hình nước Đại Việt. Việc nhà Mạc thay thế một nhà Hậu Lê không còn đủ năng lực và bị thiên hạ chán ghét là tất yếu của lịch sử. Nếu dòng họ Mạc không nổi dậy thì các dòng họ thế tộc khác cũng làm điều tương tự trong bối cảnh lúc đó. Thời kỳ thịnh trị của Mạc Thái Tông cho thấy năng lực trị nước của nhà Mạc không kém nhà Lê. Đời sống nhân dân no đủ, xã hội ổn định, không gây những xáo trộn như khi nhà Hồ thay thế nhà Trần. Theo sử sách, thời Mạc không có một cuộc khởi nghĩa nông dân nào. Điều đó cho thấy nhà Mạc được lòng dân. Sách Đại Việt Thông sử của Lê Quý Đôn phải thừa nhận Thái Tổ Mạc Đăng Dung "được lòng người hướng về". Sau khi Hiến Tông qua đời, các vua Mạc lên thay đều là ấu chúa, sai lầm lớn nhất của nhà Mạc là ở đó. Việc thiếu vắng một minh quân với vai trò lãnh đạo, tập hợp lực lượng để đủ sức đối phó với biến loạn trong ngoài.
Nhà Mạc rất coi trọng việc phát hiện nhân tài, dù chiến tranh liên miên nhưng các kỳ thi vẫn tổ chức khá đều đặn, đã tổ chức 21 khoa thi hội, tuyển chọn được 460 tiến sĩ và 10 trạng nguyên là những hiền tài, nguyên khí của quốc gia. Thời kỳ đóng đô ở Cao Bằng, nhà Mạc vẫn tổ chức thi cử và đặc biệt tuyển chọn được một nữ tiến sĩ duy nhất của nước ta trong thời kỳ phong kiến, đó là tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ. Rõ ràng thời kỳ vương triều Mạc đã sản sinh ra và trọng dụng nhiều người hiền tài, nhiều trí thức lớn của mọi thời đại; trong đó tiêu biểu, sáng chói nhất là trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, trí rộng, đức dầy, kiến thức uyên thâm, danh nhân văn hóa. Ngẫm câu ông cha ta đã tổng kết "Thời thế tạo anh hùng" thì về mặt này nhà Mạc quả là có những đóng góp to lớn cho đất nước.
Về kinh tế, nhà Mạc có nhiều cải cách, ưu tiên cấp ruộng đất cho nông dân, binh lính; chú trọng khai khẩn ruộng đất, lập làng, đắp đê, làm đường giao thông, cầu cống, có chính sách cởi mở phát triển các ngành nghề thủ công, nghề gốm, khuyến khích lập chợ, xây dựng hải cảng, mở xưởng đóng tàu thuyền, mở mang giao thương trong nước và với nước ngoài.
Do sự chi phối quan điểm của nhà Lê và nhà nguyễn, Nhà Mạc bị gọi là "ngụy triều", các sử gia của triều đại thắng trận ra sức hạ thấp nhà Mạc trong sử sách. Tuy nhiên, nếu căn cứ vào những gì nhà Mạc đã làm, đây thực sự là một vương triều tuy thời gian tồn tại ngắn, nhưng cũng có vai trò tích cực nhất định trong lịch sử Việt Nam.
Nguồn: Họ Mac Việt Nam
Báo Pháp luật và đời sống
Wikipedia
Vnexpress.net
Những thành tựu nổi bật của triều đại nhà Mạc
Thời gian 158 năm của triều đại nhà Mạc tuy không dài so với lịch sử dân tộc, nhưng không kém thời gian tồn tại của thời đại nhà Lê Sơ (100 năm), nhà Nguyễn(143 năm), cũng không phải quá ngắn như một số triều đại khác là: Nhà Ngô (20 năm), Nhà Đinh(12 năm), Tiền Lê( 29 năm) , nhà Hồ(7 năm) , nhà Tây Sơn(24 năm).. Chỉ kém hơn so với 3 triều đại đó là nhà Lý(tồn tại 216 năm), nhà Trần (175 năm), Lê Trung hưng (256 năm) và ngoại trừ triều vua Hùng theo truyền thuyết.
Để nhìn nhận một cách tổng quan về nhà Mạc. Sau đây là một số luận điểm về triều Mạc như sau:
1. Nhà Mạc là một triều đại được nhân dân đương thời công nhận và ủng hộ.
Tác giả Đại Việt sử ký toàn thư dù khinh ghét “ngụy triều” Mạc vẫn đã khách quan ghi nhận: “Tháng 6 Đinh hợi (1527) Mạc Đăng Dung từ Cổ Trai vào kinh bắt hiếp vua phải nhường ngôi. Bấy giờ thần dân trong nước đều theo Mạc Đăng Dung, đều đón vào kinh sư”. (Đại Việt sử ký toàn thư. q. 4, tr. 118).65 năm trị vì ở Đông Kinh cộng với 85 năm tồn tại trên đất Cao Bằng đã xác nhận vương triều Mạc có một cơ sở xã hội khá vững chắc, đáng được tìm hiểu và nghiên cứu.
2. Nhà Mạc là một triều đại đã từng tạo ra được một xã hội ổn định, no ấm, có kỷ cương và pháp luật.
Sách Ô châu cận lục có ghi khá cụ thể những cảnh sinh hoạt phồn thịnh của thời kỳ này, cụ thể đó là mười năm trị vì của vua Đăng Doanh. Và ngay tác giả Đại Việt sử ký toàn thư và Lê Quý Đôn cũng đã ghi nhận:“Mạc có lệnh cấm các xứ trong ngoài người ta không được cầm giáo mác và binh khí hoành hành ở đường sá, ai trái thì cho pháp ty bắt. Từ đó những người đi buôn hán chỉ đi tay không, không phải đem khí giới tự vệ, trong khoảng mấy năm, trộm cướp biệt tăm, súc vật chăn nuôi tối đến không phải dồn vào chuồng, cứ mỗi tháng một lần kiểm điểm thôi. Mấy năm liền được mùa, nhân dân bốn trấn đều được yên ổn”. Tác giả Đại Việt sử ký toàn thư còn ghi thêm hiện tượng “đường sá không nhặt của rơi, cổng ngoài không cần đóng”. Có thể nói triều đại nhà Mạc thời vua Mạc Đăng Doanh là là thời thịnh trị nhất của nhà Mạc, cũng là thời đại quốc thái dân an nhất trong các triều đại của Việt Nam từ xưa đến nay.
3. Đó là một vương triều có chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp, đặc biệt là ngoại thương.
Việc buôn bán với các nước Nhật Bản, Triều Tiên, các nước Đông Nam Á và bán đảo Tiểu Á được mở rộng. Một số thuyền buôn phương Tây cũng đã có mặt. Đường, hồ tiêu, tơ lụa, quế, hồi, sa nhân và đồ gốm là các mặt hàng được các nước ưa chuộng.
4. Vương triều Mạc chú ý phát triển giáo dục và đào tạo được nhiều nhân tài kiệt xuất.
Vua Mạc khuyến khích xây trường học, trực tiếp sai một đại thần trông nom việc sửa chữa trong Quốc tử giám và đích thân đi thăm nhà Thái học. Trong 67 năm, nhà Mạc tổ chức đều đặn 20 kỳ thi Hội, đào tạo được 13 Trạng nguyên và 485 Tiến sĩ. Có nhiều nhân vật kiệt xuất như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiến, Nguyễn Quyện, Phùng Khắc Khoan, Bùi Vinh, Giáp Hải, Giáp Trưng, Nguyễn Năng Nhuận, Đặng Vô Cạnh, Trần Văn Nghi, Hoàng Sĩ Khải, Phạm Quỳnh, Phạm Dao, Hà Nhậm Đại, Bùi Văn Khuê, Mạc Kính Điển, Dương Văn An, Nguyễn Quang Bật, v.v…Đặc biệt có Nguyễn Thị Duệ người Chí Linh (Hải Dương) là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên cải trang nam giới đi thi đỗ Tiến sĩ dưới triều Mạc.
5. Đó là một vương triều trọng chữ Nôm, khuyến khích sáng tác văn thơ Nôm và tạo ra một thời kỳ văn học Nôm rực rỡ trong lịch sử văn học dân tộc.
Thơ văn Nôm của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Hàng, Hoàng Sĩ Khải, Lê Bá Ly… đã đánh dấu một giai đoạn mới trong lịch sử văn học dân tộc. Tô công phụng sứ và Lâm tuyền kỳ ngộ là những truyện thơ Nôm viết theo thể Đường luật có giá trị. Một bài phú Nôm của Bùi Vinh mà được vua Mạc thưởng tới 10 lạng vàng thật là chuyện hiếm thấy trong lịch sử văn học nước nhà. (Với cả một tập Đại Nam quốc sử diễn ca mà Lê Ngô Cát chỉ được vua Tự Đức thưởng cho một tấm lụa với hai đồng tiền khiến cho tác giả nhếch mép cười khẩy: “Vua khen thằng Cát có tài; Ban cho cái khố với hai đồng tiền).
6. Dưới vương triều Mạc, nhiều ngành nghệ thuật phát triển rực rỡ và độc đáo.
Hầu hết các chùa đổ nát đều được trùng tu và các chùa Tây Phương, Phổ Minh đã đánh dấu một nghệ thuật điêu khắc, chạm trổ khá tài hoa độc đáo. Tượng bà chúa Mạc ở chùa Phổ Minh và các pho tượng La Hán chùa Tây Phương là những công trình nghệ thuật đậm đà màu sắc dân tộc . Đặc biệt là gốm thời Mạc lại ghi khắc cả niên hiệu, nơi sản xuất và tên nghệ nhân. Ghi tên tác giả trên tác phẩm gốm có lẽ là một hiện tượng hiếm thấy trong lịch sử sáng tác gốm ở nước ta và thế giới. Đó là một hiện tượng cực kỳ độc đáo và lý thú đáng được nhiều ngành khoa học và nghệ thuật quan tâm nghiên cứu. Dưới thời nhà Mạc, nghệ thuật kiến trúc lâu đài và thành lũy cũng có nhiều vẻ độc đáo không nên bỏ qua.
7. Triều Mạc có nhiều cởi mở về tư tưởng và ngôn luận.
Nghiên cứu một loạt bản sớ tấu và một số cuộc đàm thoại giữa vua và đình thần, một số cuộc tranh luận giữa các đại thần nhà Mạc, tôi thấy dưới triều Mạc có sự cởi mở khá rộng rãi về mặt tư tưởng ngôn luận. Đặc biệt có sự phê phán chỉ đích danh từng đại thần. Đáng kinh ngạc là sự phê phán cả nhà vua. Đọc mấy hàng sớ của Lại bộ thượng thư Nghĩa Sơn bá Trần Văn Nghi cũng tạm hình dung được cái không khí đấu tranh tư tưởng trong triều đình nhà Mạc mạnh mẽ nhường nào: “Những tờ sớ của các vị đình thần trước sau đã tâu bày, đều nói thẳng những sự sai lầm, có thể như những liều thuốc hay rất đáng cứu xét tu tỉnh. Bệ hạ đã ban chỉ dụ khen ngợi, mà vẫn chưa thấy mở rộng lượng theo lời can gián (…) Không biết đó có phải do ý định của bệ hạ mà tạo ra tình trạng đó hay là hoặc có kẻ làm mờ ám thông minh, lừa dối bệ hạ chăng? Những việc như thế rất trái với đường lối trị nước. Cho nên thể thống triều đình ngày càng rối lọan, những lời công luận, ngày càng bế tắc”. Hàng loạt sớ nói năng thẳng thắn theo kiểu ấy mà lạ thay vua Mạc không hề hạ lệnh tống giam hoặc giết bỏ một ai.
Tóm lại, có thể nói không quá đáng rằng: nhà Mạc là một vương triều chẳng có gì xấu hơn các vương triều khác và nó cũng tốt chẳng kém bất kỳ vương triều chính thống nào trong lịch sử dân tộc.
Nguồn: Họ Mạc Việt Nam
Soha.vn
