Tấm gương yêu nước Nguyễn Cao
Tấm gương yêu nước Nguyễn Cao
Nguyễn Cao có tên đầy đủ là Nguyễn Thế Cao (hiệu là Trác Hiên) sinh năm 1837 tại làng Cách Bi, xã Cách Bi, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Thân phụ là Nguyễn Thế Hanh từng đỗ đầu thi Hương, làm Tri huyện các huyện Thạch An, Tiên Minh, Thủy Đường (Hải phòng). Thân mẫu là Nguyễn Thị Điềm thuộc dòng họ Nguyễn Đức, một dòng họ quan võ lớn và danh giá ở Quế Ổ. Vốn sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước, khoa bảng, Nguyễn Cao sớm mang trong mình một tấm lòng yêu quê hương đất nước tha thiết, khí phách của một bậc quân tử nho học.
Năm 1867, Nguyễn Cao thi đỗ Giải Nguyên khoa Đinh Mão tại kỳ thi Hương nhưng không ra làm quan ngay, mà xin về quê mở trường dạy học. Khi ông ra làm quan cho triều đình nhà Nguyễn thì cũng là lúc thực dân Pháp tiến hành xâm lược Bắc Kỳ lần thứ nhất.
Năm 1873, thực dân Pháp chiếm thành Hà Nội và mở rộng địa bàn sang vùng ngoại thành phía Bắc. Nguyễn Cao lúc đó giữ chức Tán lý quân vụ tỉnh Bắc Ninh đã tổ chức đội nghĩa binh hơn 1 nghìn người (đây là hình thức dân quân địa phương đầu tiên được thành lập), phối hợp với quân chính quy của triều đình đánh giặc. Ngày 14/2 năm đó, nghĩa quân do Nguyễn Cao chỉ huy tấn công địch ở Gia Lâm, Siêu Loại (nay là Thuận Thành), diệt nhiều giặc và giải phóng một vùng rộng lớn. Chiến thắng này đã khích lệ phong trào tranh chống Pháp không chỉ ở Bắc Ninh mà còn lan tỏa ra khắp các vùng trong cả nước.
Năm 1874, Nhà Nguyễn ký Hòa ước với Pháp, Nguyễn Cao cáo bệnh về quê. Trước nạn phỉ đánh phá, cướp bóc Bắc Giang một số tỉnh miền núi phía Bắc, triều đình cử Nguyễn Cao đánh dẹp. Vì công trạng này, Ông được phong chức Tri huyện Yên Dũng, rồi Tri phủ Lạng Giang. Khi đương chức ông xin triều đình cho dân khai khẩn ruộng đất hoang ở vũng Nhã Nam, Phú Bình lập nhiều trang ấp, làng xóm. Vì vậy nhân dân một số làng xã ở đây đã thờ ông làm Thành hoàng làng.
Thực dân Pháp tiến đánh Bắc kỳ lần thứ 2 (năm 1882), Nguyễn Cao đem quân về đánh địch tại Gia Lâm và sau đó đem quân bao vây thành Hà Nội. Đến ngày 27-3-1883 ông đem quân đánh vào phố hàng Đậu, Cửa Đông, sau đó rút quân về phía bắc sông Hồng. Ngày 15-5-1883, Nguyễn Cao chỉ huy nghĩa quân đánh một trận lớn tại Gia Lâm. Trận này ông bị thương nặng, nhưng vẫn giữ ý chí chiến đấu. Ông tiếp tục chỉ huy nhiều trận đánh địch ở các nơi như Phả Lại, Yên Dũng, Quế Dương, Võ Giàng, Từ Sơn, Thuận Thành.
Năm 1884 khi thành Bắc Ninh thất thủ, Nguyễn Cao rút quân về thành Tỉnh Đạo, phối hợp với Nguyễn Thiện Thuật, Ngô Quang Huy lãnh đạo phong trào “Tam tỉnh Nghĩa Đoàn” hoạt động rộng khắp trên các địa bàn Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Tây. Ngày 27-3-1887, tại một trận đánh ở làng Kim Giang (Hà Tây) ông bị thực dân Pháp bắt. Giặc dùng mọi thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc, nhưng đều bị Nguyễn Cao cự tuyệt. Ông đã tự rạch bụng để tuẫn tiết. Không khuất phục được ông, ngày 14-4-1887 thực dân Pháp đã đem ông ra chém đầu tại vườn Dừa (Hà Nội).
Nguyễn Cao không chỉ là một người yêu nước, ông còn là nhà thơ, nhà văn hóa lớn với nhiều tác phẩm thơ văn trong dòng văn thơ yêu nước chống Pháp cuối thế kỷ thứ XIX. Thơ ông tập hợp thành sách Trác Phong thi tập và nhiều câu đối, văn tế các thân sĩ yêu nước qua đời.
Nguyễn Cao thực sự là một danh nhân lịch sử-văn hoá của dân tộc và của quê hương. Tên ông đã được chọn đặt cho đường phố ở Thủ đô Hà Nội, các thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Bắc Ninh và Bắc Giang. Ở Hà Nội có miếu Trung Liệt thờ Nguyễn Cao và nhiều nơi mà ông đến khai hoang, đánh giặc, dạy học nhân dân đều lập đền thờ. Đền Nguyễn Cao ở thôn Cách Bi (đông), xã Cách Bi,huyện Quế Võ đã được xếp hạng Di tích lịch sử-văn hóa cấp Quốc gia năm 1994.
Không chỉ là tấm gương trung nghĩa khi còn tại thế, hiện nay Cụ Nguyễn Cao vẫn giữ một trọng trách lớn trong thế giới tâm linh Đại Việt, tiếp tục độ trì và bảo vệ cho đất nước quê hương vững mạnh trường tồn.
