-
Tìm hiểu về mâm Ngũ quả
Mỗi khi Tết đến xuân về, hay trong các dịp cúng, chạp, tế, lễ, bốc bát hương trên bàn thờ gia tiên không thể thiếu mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả là thành quả lao động của con cháu trong năm và là hương vị của đất trời quê hương được bày đẹp nhất và trịnh trọng dâng lên bàn thờ cúng gia tiên, là tấm lòng thành kính của con cháu đối với những người thân đã khuất. Tùy điều kiện kinh tế của mỗi gia đình, mâm ngũ quả có thể ít hơn hoặc nhiều hơn 5 loại quả, nhưng vẫn gọi là mâm “ngũ quả”. Số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả.
Có bao giờ bạn tự hỏi “Tại sao lại là ngũ quả” để dâng lên bàn thờ cúng gia tiên mà không ai gọi “tứ quả”, hoặc “lục quả”, “thất quả”... Phải chăng, con số 5 trong mâm ngũ quả mang nhiều ý nghĩa sâu xa về văn hóa truyền thống và con số 5 phải có vị trí quan trọng trong đời sống con người. Tìm hiểu xung quanh vấn đề này thì quả đúng như vậy, từ đời sống vật chất đến đời sống tinh thần có rất nhiều điều liên quan đến con số 5. Trong cơ thể người có ngũ tạng, ngũ quan, ngũ khí trong bài luyện khí công… Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví dụ, đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy định của đạo Phật; đạo Lão với ngũ hành, đạo Khổng là ngũ thường… Người xưa quan niệm số 5 là số sinh . Điều này thể hiện mong ước sang năm mới sẽ sinh sôi phát triển cả trong sản xuất lẫn cuộc đời.
Thường thì mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau. Con số 5 thể hiện ước muốn của con người sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú, Quý, Thọ, Khang, Ninh. 5 màu sắc thể hiện ý nghĩa nguồn của cải năm phương đưa về kính lên tổ tiên. Như màu xanh tượng trưng Đông phương, màu vàng tượng trưng Trung phương màu đỏ tượng trưng Nam phương, màu trắng tượng trưng Tây phương và một loại quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc phương. Năm màu sắc này cũng tượng trưng ngũ hành trong vũ trụ là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Gọi là ngũ quả nhưng thật ra chẳng ai rõ quy định là những loại quả gì mà tùy từng địa phương với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng mà người ta chọn ra các loại quả để bày mâm ngũ quả. Chẳng hạn như mâm ngũ quả của người Bắc thờ cúng bao giờ cũng có nải chuối - thể hiện như những ngón tay ôm ấp, che chở của đất trời cho con người. Mâm ngũ quả của người Nam thờ cúng thường có các loại quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài, thêm 3 trái thơm làm chân đế thể hiện sự vững vàng. Với người Huế, mâm ngũ quả thể hiện sự giao thoa văn hóa giữa hai Miền Nam – Bắc. Mâm ngũ quả của người Huế thờ cúng cũng có nải chuối đặt ở phía dưới, từng trái chuối ôm gọn các quả khác ở phía trên và phải là chuối mật vừa mập vừa tròn. Ngoài ra, người Huế còn bị ảnh hưởng bởi phong tục tập quán của người Miền Nam nên trên mâm ngũ quả của người Huế dùng để thờ cúng bao giờ cũng có các loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ và xoài. Mỗi loại quả đều có mùi vị, màu sắc riêng và cũng mang những ý nghĩa nhất định của mỗi miền quê yêu dấu.
Tuy nhiên, dù là loại quả gì thì mâm ngũ quả vẫn mang một ý nghĩa chung là dâng cúng bề trên, tổ tiên thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành trong gia sự. Do vậy, khi lựa chọn mâm ngũ quả để thờ cúng bề trên hay tổ tiên chúng ta nên để tâm, thành tâm vào việc lựa chọn, không hời hợt, qua loa, đại khái. Lựa chọn quả xong rửa sạch sẽ, để ráo nước rồi bày lên đĩa để lên bàn thờ. Nghệ thuật bày mâm ngũ quả phải tạo được mặt chính diện. Mặt này để đặt quay ra phía trước và đảm bảo, người xem thấy đủ cả năm màu. Đồng thời hình tượng tổng thể của mâm ngũ quả phải đầy đặn, cân đối, hài hòa. Tránh bày theo hướng lệch lạc, khuyết trống cũng như chất đống. Đảm bảo các yếu tố này, mâm ngũ quả mới đẹp và trang trọng.
Một năm mới nữa đang đến gần, mọi người dù có bận rộn đến đâu cũng nên tranh thủ thời gian dọn dẹp, trang trí lại bàn thờ gia tiên để đón một năm mới trong sự an lành, ấm cúng. Với tất cả tấm lòng thành kính, thành tâm dâng lên ông bà tổ tiên hoa thơm quả ngọt thì mâm Ngũ quả luôn luôn được chúng ta quan tâm nhiều nhất.
