Vì sao Chùa Bà Đanh lại vắng?
Vì sao Chùa Bà Đanh lại vắng?
Trong kho tàng tục ngữ, thành ngữ Việt Nam, câu nói “vắng như chùa Bà Đanh” đã trở thành hình ảnh biểu tượng cho sự vắng vẻ, hiu hắt. Nhưng ít ai biết rằng đằng sau câu nói tưởng như hài hước ấy là một lát cắt sâu sắc phản ánh điều kiện địa lý, lịch sử và tâm linh của một ngôi chùa có thật: Chùa Bà Đanh, tọa lạc tại xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam.
1. Vị trí địa lý biệt lập – nguyên nhân chính của sự vắng vẻ
Chùa Bà Đanh là một ngôi chùa cổ được xây dựng từ thế kỷ VII, nằm bên dòng sông Đáy, ở một vùng quê khá hẻo lánh. Trước kia, đường đi đến chùa chủ yếu là đường mòn qua rừng, khe núi và sông nước. Cách biệt với các tuyến đường chính, việc tiếp cận ngôi chùa trở nên khó khăn, đặc biệt là trong điều kiện giao thông lạc hậu thời phong kiến.
Chính sự biệt lập này khiến người dân ngại ngần tham bái chùa. Yếu tố này đóng vai trò then chốt trong việc hình thành câu nói “vắng như chùa Bà Đanh”.
Trong khoảng vài chục năm trở lại đây, Chùa Bà Đanh được kết nối với tuyến đường chính và khu vực đông dân cư bằng một chiếc cầu kiên cố. Nên việc tiếp cận chùa không còn khó khăn như trước.
2. Sự linh thiêng khiến người ta... ngại đến?
Một điều thú vị là mặc dù được xem là ngôi chùa vắng người, Chùa Bà Đanh lại được cho là có sự linh thiêng đặc biệt. Tương truyền, ban đầu nơi đây thờ bà chúa Đanh – một vị thần nữ gắn liền với sức mạnh trừng phạt và bảo vệ vùng đất. Nơi đây cũng có ban thờ Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện). Có cả ban thờ Phật, ban thờ mẫu. Tạo ra một tổ hợp tâm linh đầy nghiêm cẩn, linh thiêng. Sự linh thiêng này không chỉ khiến người ta kính cẩn, mà đôi khi còn mang theo cả... sự e dè.
Tương truyền rất nhiều người đến chùa cầu xin đều được linh ứng. Càng tạo nên vẻ tôn nghiêm cho ngôi chùa. Trong tín ngưỡng dân gian, những nơi quá thiêng thường đi kèm với tâm lý “sợ phạm”, “sợ không đủ lễ”. “sợ tâm chưa đủ sáng”, “sợ thánh thần nhìn thấu tâm can”. Làm người dân có thể e ngại khi đến một nơi linh thiêng mà họ không biết cách hành lễ đúng mực. Điều này, tuy có vẻ nghịch lý, lại là một trong những lý do khiến chùa trở nên ít người lui tới.
3. Rừng thiêng nước độc – hiểm nguy từ thiên nhiên
Một nguyên nhân thực tế khác ít người biết đến là: khu vực quanh chùa xưa kia được bao bọc bởi rừng rậm, nơi có thú dữ sinh sống như hổ, beo, rắn rết. Chính một cụ bên ngoại nhà tôi đã từng gặp và đánh nhau với hổ tại khu rừng núi gần khu chùa Bà Đanh. Thế rồi những câu chuyện dân gian về việc người đi rừng bị thú dữ tấn công đã khiến tâm lý sợ hãi lan rộng trong cộng đồng dân cư xưa. Dù chỉ là truyền miệng, nhưng trong xã hội chưa có hệ thống thông tin chính xác, những truyền thuyết như vậy rất dễ trở thành nỗi sợ tập thể.
Kết luận
Câu thành ngữ “vắng như chùa Bà Đanh” không chỉ là một sự ví von dân gian mang tính hài hước, mà còn là một phản ánh chân thực về điều kiện tự nhiên, tâm linh và lịch sử của một vùng đất cụ thể. Ba yếu tố: vị trí địa lý biệt lập, tâm linh thiêng liêng, và sự hiểm nguy của thiên nhiên hoang dã, cùng cộng hưởng tạo nên sự vắng vẻ nổi tiếng của chùa.
Ngày nay, dù giao thông thuận tiện hơn và Chùa Bà Đanh đã được đầu tư trùng tu, đón du khách tham quan, chùa cũng không còn vắng nữa. Nhưng dấu ấn văn hóa "vắng như chùa Bà Đanh" vẫn còn nguyên giá trị trong đời sống ngôn ngữ và tâm thức người Việt.
