4 Attachment(s)
Nét đặc trưng trong văn hóa của người Việt cổ
.
Trong lịch sử nhiều ngàn năm qua, dân tộc Việt đã không ít lần đứng trước nguy cơ bị đồng hóa, sát nhập. Song với ý thức hệ về nguồn gốc, sự kiên cường, khả năng thích ứng, … người Việt đã giữ vững và làm dầy lên những bản sắc văn hóa riêng, góp phần cho dân tộc vượt qua những thách thức sinh tồn trong những giai đoạn lịch sử cam go.
Trong khuôn khổ bài viết này, ThanhTrung90 xin nói về một số nét đặc trưng trong văn hóa của người Việt cổ - những điều đã nằm trong tâm thức dân tộc trải qua hàng ngàn năm.
1. Sự dung dị và gần gũi với thiên nhiên:
Những chiếc trống đồng là những bảo vật có giá trị vô cùng đặc biệt, mang theo những thông tin quý giá mà người xưa đã truyền lại cho thế hệ người Việt sau này. Trên mặt trống, những hình ảnh được khắc họa chân phương, khái quát, đơn giản nhưng cũng rất khéo léo, tinh tế về những loài động vật gần gũi với đời sống săn bắn hái lượm và làm nông nghiệp của người Việt cổ như: chim lạc, hươu nai, vẹt, …
Bên cạnh đó, người xưa còn mô tả những cảnh mùa vụ, giã gạo, lễ hội, … những họa tiết được trang trí theo tiến trình thời gian trong 1 năm (cụ thể nhất là tiết Đông chí và Hạ chí), xoay quanh trung tâm là biểu tượng Mặt Trời, cho thấy người Việt cổ đã có sự quan sát thời tiết trong năm để gieo trồng, sinh hoạt theo lịch. Đồng thời cũng thể hiện tín ngưỡng thờ Trời của người xưa.
Sự gần gũi với thiên nhiên không chỉ thể hiện qua những hoa văn có trên những cổ vật bằng đồng như trống, rìu, thau đựng nước, … mà còn cả tác phẩm bằng đất nung nữa. Bảo tàng Lịch sử TP HCM trưng bày một hiện vật được người Việt xưa tạo nên trong giai đoạn thế kỷ I – III (giai đoạn đầu của thời kỳ 1000 năm Bắc thuộc).
Mô hình đất nung mô tả lại nhà sàn với mái cong (kiểu nhà sàn đã xuất hiện trên mặt trống đồng). Ngôi nhà ấy mang nét chân phương, giản dị với chái bếp, những con vật thả trong vườn nhà,… đầy quen thuộc mà ngày nay ta vẫn thấy quen thuộc ở những làng quê trên đất nước ta.
Khái quát hơn, đó chính là nét đặc trưng dân dã, dung dị trong nghệ thuật dân gian của người Việt: từ tranh Đông Hồ tới các loại hình điêu khắc trên gỗ, đá,…
2. Tục xăm mình và ý thức hệ về nguồn gốc:
Những cư dân ở Đông Nam Á xưa có chung tục lệ xăm mình. Tuy nhiên, nguồn gốc của tục lệ xăm mình của người Việt cổ phản ánh một ý nghĩa riêng, với câu chuyện cổ từ thời Hùng Vương:
“Lúc ấy, dân sống ở ven rừng, xuống nước thường bị giống giao long làm hại, bèn nói với vua. Vua nói rằng: “Giống sơn man và giống thủy tộc khác nhau, nên xâm phạm lẫn nhau”. Bèn khiến người đời lấy mực xăm vào mình theo hình loài thủy tộc. Từ đó, dân không bị họa giao long làm hại nữa. Tục xăm mình của dân Bách Việt cũng bắt đầu từ đó.” (theo một số quan điểm ngày nay, “giao long” có thể là loài cá sấu – loài vật cũng được xuất hiện trên các đồ đồng của người Việt cổ)
Như vậy, tục xăm mình cùng cắt tóc ngắn để thuận tiện cho việc đi rừng, bơi lội dưới sông suối của người Bách Việt xuất phát từ nhu cầu sinh tồn trong thiên nhiên. Dần dần theo thời gian, đây trở tục lệ, một nét văn hóa đặc trưng của người Việt thuở xa xưa.
Không những vậy, theo văn tự cổ thời xưa, tục lệ xăm mình còn phản ánh một nguồn gốc sâu xa hơn nữa:
“Truyện Bạch Trĩ chép: “Chu Công hỏi: “Tại sao dân Giao Chỉ cắt tóc ngắn, để đầu trần, xăm mình, đi chân đất như vậy là cớ sao?”. Sứ thần đáp rằng đáp: “Cắt tóc ngắn để tiện đi trong rừng. Xăm mình để giống hình Long Quân bơi lội dưới sông loài giao long không phạm tới. Đi chân đất để tiện leo cây. Cày bằng dao, trồng bằng lửa. Ău trầu cau để trừ ô uế cho nên răng đen”. ”
Việc xăm mình để giống hình Long Quân còn cho thấy ý thức về nguồn gốc con Rồng cháu Tiên của các cư dân Bách Việt. Hình ảnh một người tộc Việt với cơ thể xăm mình, đầu đội mũ lông chim (là sản vật của núi rừng) trong lễ hội xa xưa đã phản ánh nhận thức về câu chuyện cội nguồn “bọc trăm trứng” với 50 người con theo Cha xuống biển, 50 người con theo Mẹ lên rừng của người Việt.
Tục xăm mình trên được duy trì qua hàng ngàn năm, kéo dài từ thời Hùng Vương cho đến sau giai đoạn Bắc thuộc lần thứ nhất. Tới giai đoạn trung đại mới dần bị mai một. Song tập tục cũng đã cho thấy bản sắc riêng của dân tộc ta trong một giai đoạn lịch sử nhiều biến động.
***
Có thể nói, đặc trưng văn hóa của người Việt mang những nét độc đáo riêng xuất phát từ đời sống gắn bó với thiên nhiên, phản ánh nhận thức về nguồn gốc dân tộc. Những đặc trưng văn hóa trên đã góp phần định hình bản sắc, giúp dân tộc ta vượt qua những nguy cơ đồng hóa trong suốt nhiều thế kỷ thăng trầm.
.
