Những người Thầy đặc biệt ở vùng địa linh nhân kiệt Chí Linh

/
Chí Linh nổi tiếng là vùng địa linh nhân kiệt, nơi sản sinh và hội tụ nhiều danh nhân, danh tướng, danh sư ở nhiều triều đại. Về quân sự có các võ tướng Trần Hưng Đạo, Trần Khánh Dư, Trần Quốc Chẩn; lĩnh vực văn hóa có Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Đán; lĩnh vực tôn giáo đạo Phật Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử có Đệ nhị tổ Pháp Loa, Đệ tam tổ Huyền Quang.

Riêng về giáo dục thì không thể không nhắc tới Vạn thế sư biểu Chu Văn An - được tôn vinh người thầy muôn đời của đạo học Việt Nam và Tinh phi Nguyễn Thị Duệ - nữ tiến sĩ khoa bảng đầu tiên và duy nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Tuy nhiên trong bài này tôi lại muốn nói tới hai người Thầy, tuy ít được người đời biết đến nhưng vô cùng đặc biệt.

1. Thầy Trần Ích Phát, người làng Triều Dương, huyện Chí Linh

Cách đây gần 600 năm, ở thời mà người thầy chỉ cần có một học trò đỗ Tiến sỹ đã được người đời trọng vọng, thì người Thầy này trong suốt cuộc đời đào tạo của mình đã có đến 74 học trò đỗ đại khoa, đoạt danh vị từ Tiến sỹ trở lên. Điều mà Quốc Tử Giám đương thời, nơi hội tụ và đào tạo anh tài cho giang sơn xã tắc, cũng không sánh được.

Trong 1.000 năm khoa cử Việt Nam, chúng ta có 48 vị đổ Trạng nguyên, thì học trò của người thầy này có 3 Trạng nguyên, 4 Bảng nhãn, 6 Thám hoa và 10 Hoàng giáp. Tất cả họ và 51 Tiến sỹ còn lại đều có tên ở Văn Miếu Quốc Tử Giám hiện nay.

Điều đặc biệt nữa là học trò của Thầy đa phần đỗ đạt công danh ở tuổi đời rất trẻ như Trạng nguyên nổi tiếng Vũ Kiệt đỗ khi 21 tuổi, Trần Sùng Dĩnh đỗ trạng nguyên khi 23 tuổi, Nguyễn Huân đỗ bảng nhãn lúc 21 tuổi, Đinh Lưu Kim đỗ thám hoa khi mới 18 tuổi, Thân Cảnh Vân đỗ thám hoa năm 25 tuổi.

Trong 28 Tao Đàn viên của Lê Thánh Tông thì có đến mấy người là học trò của ông, như Trần Sùng Dĩnh, Nguyễn Đức Huấn, Lưu Ngạn Thu.

Một điều kỳ lạ nữa là, khác hẳn với khuôn mẫu giáo dục thời phong kiến bấy giờ, người Thầy này có phương pháp đào tạo rất đặc biệt.

Trần Ích Phát đỗ giải Nguyên khoa thi Hương (khoa thi năm 1448 thời vua Lê Nhân Tông), nhưng trượt liên tiếp hai khoa thi Hội, chưa bước chân vào thi Đình bao giờ. Ông bèn về quê mở trường dạy học, quyết tâm đào tạo ra những học trò “trả hận” cho thầy.

Ông chọn những cậu bé theo ông là có tư chất, rồi dạy mỗi người theo một cách riêng, phát hiện điểm mạnh, bù đắp điểm yếu, năng chỗ thừa, bồi chỗ thiếu.

Ông quan tâm đến tâm tư tình cảm của học trò, khích lệ các con mỗi người theo một cách khác nhau, làm cho các con thấy việc học là đơn giản như ăn kẹo.

Ông để tâm tìm kiếm đề thi tự cổ chí kim ở tất cả các nước có khoa cử như Việt, Cao Ly, Trung Hoa mà ông có thể sưu tầm, phỏng đoán đề thi qua diễn biến thời cuộc và triều đại rồi từ đó hoạch định chiến lược đào tạo.

Giao lớp lớn đào tạo lớp bé. Hướng dẫn học trò tự đọc sách, tự nghiên cứu và tư duy sáng tạo lấy, rồi thầy góp ý sau.

Vua Lê Thánh Tông khi còn là hoàng tử lưu lạc trong dân gian đã nghe tiếng Trần Ích Phát, mến phục ông. Sau ông lại giúp đào tạo ra nhiều nhân tài cho Triều đình, vì thế mà Vua đặc cách phong cho ông là Đông Các đại học sĩ dù ông mới chỉ đỗ kỳ thi Hương.

(Còn nữa)